Ο ακραίος Ιούλιος 2023 και ο τριπλός καύσωνας ‘Κλέων’ μέσα από το ιστορικό αρχείο του ΕΑΑ- Αθροιστική ζέστη και θερμική επιβάρυνση

Τη στιγμή που ολοένα και περισσότερα ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών καταρρίπτονται διαδοχικά σε όλο τον πλανήτη, ένα ακόμα ρεκόρ όλων των εποχών έρχεται να προστεθεί και στη θερμοκρασία της Αθήνας. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Copernicus αλλά και τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO), ο Ιούλιος 2023 ήταν ο θερμότερος μήνας που έχει καταγραφεί ποτέ σε παγκόσμια κλίμακα. Σύμφωνα με το ιστορικό κλιματικό αρχείο του ΕΑΑ, ο Ιούλιος 2023 ήταν ο θερμότερος Ιούλιος (και ο θερμότερος μήνας γενικά) που έχει καταγραφεί ποτέ, τουλάχιστον τα τελευταία 160 χρόνια όπου υπάρχουν στοιχεία, στην Αθήνα. Ειδικότερα, με μέση μέγιστη θερμοκρασία 37.1 ^οC, μέση θερμοκρασία 24ώρου 31.3 ^οC και μέση ελάχιστη (νυχτερινή) θερμοκρασία 27.1 ^οC, ο Ιούλιος 2023 κατατάσσεται στην πρώτη θέση καταρρίπτοντας κάθε προηγούμενο ρεκόρ από τα μέσα του 19ου αιώνα (Πίνακας 1). Οι τιμές αυτές είναι κατά 2.5-3.0 βαθμούς υψηλότερες από τις ‘κανονικές’ τιμές της πιο πρόσφατης κλιματικής περιόδου 1991-2020 [1] .

Πίνακας 1. Κατάταξη των θερμότερων μηνών Ιουλίου στις 3 πρώτες θέσεις, για διάφορους δείκτες θερμοκρασίας (1863-2023) (Ιστορικό κλιματικό αρχείο ΕΑΑ)

Εκτός από τη θερμοκρασία, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι βιοκλιματικοί (ή θερμικοί) δείκτες που εκφράζουν καλύτερα το αίσθημα της ‘θερμικής δυσφορίας’, συνυπολογίζοντας και άλλες μετεωρολογικές παραμέτρους όπως είναι η υγρασία, η ταχύτητα του ανέμου, η ηλιακή ακτινοβολία, κ.ά. Ένας σύγχρονος βιοκλιματικός δείκτης είναι ο Παγκόσμιος Δείκτης Θερμικού Κλίματος (Universal Thermal Climate Index, UTCI), η κλίμακα του οποίου προσδιορίζει τα επίπεδα του θερμικού στρες (καταπόνησης) που αισθάνεται ο ανθρώπινος οργανισμός λόγω ζέστης ή ψύχους. Με βάση το δείκτη UTCI και τα κλιματικά δεδομένα του ΕΑΑ, ο Ιούλιος 2023 αναδεικνύεται ο μήνας με τις περισσότερες ώρες ισχυρής, πολύ ισχυρής και ακραίας θερμής επιβάρυνσης (καταπόνηση λόγω ζέστης) από οποιονδήποτε προηγούμενο Ιούλιο από το 1960 στην Αθήνα (Σχήμα 1). (O δείκτης UTCI υπολογίστηκε από το 1960 και μετά, λόγω της διαθεσιμότητας ωριαίων τιμών της ηλιακής ακτινοβολίας).

Σχήμα 1: Αριθμός ωρών ανά έτος σε συνθήκες ισχυρής, πολύ ισχυρής και ακραίας θερμής επιβάρυνσης για το μήνα Ιούλιο στην Αθήνα (1960-2023), σύμφωνα με το δείκτη UTCI.

Συγκεκριμένα, κατά τον Ιούλιο 2023 σημειώθηκαν 321 ώρες συνολικά (43% των συνολικών ωρών του μήνα) υπό συνθήκες τουλάχιστον ισχυρής θερμής επιβάρυνσης για τον ανθρώπινο οργανισμό (τιμή δείκτη UTCI > 32), 163 ώρες (22% των συνολικών ωρών του μήνα) υπό συνθήκες τουλάχιστον πολύ ισχυρής θερμής επιβάρυνσης (UTCI > 38), καθώς και 6 ώρες υπό συνθήκες ακραίας θερμής επιβάρυνσης (UTCI >46). Οι τιμές αυτές είναι οι μεγαλύτερες που έχουν καταγραφεί ποτέ σε μηνιαία βάση από το 1960.

Ο Ιούλιος του 2023 διακρίθηκε όμως και λόγω της εμφάνισης ενός ‘επίμονου’ καύσωνα ( 13-27/7) με το όνομα ‘Κλέων’, με κυριότερο χαρακτηριστικό τη μεγάλη του διάρκεια. Τηρώντας αυστηρά τον ορισμό προκειμένου να χαρακτηριστεί ένα θερμό επεισόδιο ως καύσωνας, δηλαδή την προϋπόθεση μιας αλληλουχίας τριών τουλάχιστον διαδοχικών ημερών με μέγιστη θερμοκρασία τουλάχιστον 37 ^οC  [2] , και πάντα με βάση τα δεδομένα του σταθμού του ΕΑΑ στο Θησείο, ο ΄Κλέων’ δεν αποτελεί έναν ενιαίο καύσωνα, αλλά έναν διακοπτόμενο (ή τριπλό θα λέγαμε) καύσωνα, καθώς μεσολαβούν ενδιάμεσες ημέρες όπου η μέγιστη θερμοκρασία δεν υπερβαίνει το κατώφλι των 37 ^οC (Σχήμα 2). Παρόλα αυτά, οι ενδιάμεσες ημέρες βρίσκονται οριακά στην τιμή κατωφλίου, επιτρέποντας ίσως να θεωρήσουμε τον καύσωνα ‘Κλέων’ ως ενιαίο καύσωνα. Με την παραδοχή αυτή, τα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου καύσωνα αντιπαρατίθενται και συγκρίνονται με προηγούμενους ιστορικούς καύσωνες, χρησιμοποιώντας διάφορους δείκτες [2]. Ο Πίνακας 2 συμπεριλαμβάνει τις τιμές διάφορων δεικτών θερμοκρασίας αλλά και βιοκλιματικών δεικτών για τους καύσωνες του 1987, 2007, 2021 και 2023. (Ουσιαστικά αποτελεί επικαιροποίηση του Πίνακα 1 του άρθρου [2]).

Σχήμα 2: Μέγιστη ημερήσια θερμοκρασία αέρα (Tmax) κατά τον Ιούλιο 2023 στον σταθμό του ΕΑΑ στο Θησείο. Το κατώφλι των 37 ^oC υποδεικνύεται με την έντονη κόκκινη γραμμή.

Πίνακας 2. Τιμές διάφορων θερμοκρασιακών και βιοκλιματικών δεικτών για τους καύσωνες 1987, 2007, 2021 και 2023 (Κλέων) σύμφωνα με τον ιστορικό κλιματικό σταθμό του ΕΑΑ στο Θησείο. Οι τιμές με έντονους (bold) χαρακτήρες αντιστοιχούν στα απόλυτα ρεκόρ.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 2, ο καύσωνας ‘Κλέων’ (εφόσον αντιμετωπισθεί ως ενιαίος καύσωνας) έχει καταρρίψει κάθε προηγούμενο ρεκόρ σε συγκεκριμένους δείκτες, και χαρακτηρίζεται από:

Τη μεγαλύτερη διάρκεια καύσωνα που έχει καταγραφεί ποτέ στον ιστορικό σταθμό του ΕΑΑ (15 ημέρες), με δεύτερο τον καύσωνα του 2021 (28/07-06/08) με συνολική διάρκεια 10 ημέρες.

Τη μεγαλύτερη τιμή αθροιστικής (σωρευτικής) ζέστης (πλεονάζοντες ⁰C αθροιστικά για όλη τη διάρκεια του καύσωνα, σε σχέση με κάποια τιμή κατωφλίου), ίση με 48.7 ⁰C ως προς τη μέση θερμοκρασία 24ώρου και ίση με 43.4 ⁰C ως προς την ελάχιστη (νυχτερινή) θερμοκρασία.

Το μεγαλύτερο αριθμό ωρών υπό συνθήκες ισχυρής και πολύ ισχυρής θερμής επιβάρυνσης (171 και 114 ώρες αντίστοιχα) με βάση τον βιοκλιματικό δείκτη UTCI, με δεύτερο τον 10ήμερο καύσωνα του 2021.

Συμπερασματικά, η συνολική αθροιστική ζέστη και το χρονικό διάστημα (σύνολο ωρών) υπό συνθήκες ισχυρής και πολύ ισχυρής θερμής επιβάρυνσης ήταν από τα κύρια χαρακτηριστικά του παρατεταμένου καύσωνα ‘Κλέων’, αλλά και του Ιουλίου 2023 γενικότερα, που ήταν ο θερμότερος μήνας που έχει καταγραφεί ποτέ στην Αθήνα από τα μέσα του 19^ου αιώνα. Τα αποτελέσματα αυτά καταδεικνύουν με τον πιο αδιαμφισβήτητο τρόπο τον αυξανόμενο θερμικό κίνδυνο και τις δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ανθρώπινη υγεία.

[1] Φουντά Δ., Πιέρρος Φραγκίσκος, Το ‘νέο’ κλίμα της Αθήνας – Περίοδος 1991-2020, http://magazine.noa.gr/archives/4446

[2] Φουντά Δ., Αξιολογώντας τον πρόσφατο καύσωνα μέσα από το ιστορικό κλιματικό αρχείο του ΕΑΑ, http://magazine.noa.gr/archives/4560