Εκλείψεις Σελήνης και ‘ματωμένα φεγγάρια’
Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει στα μέσα μαζικής επικοινωνίας την έκφραση ‘ματωμένο φεγγάρι’ ή ‘ματωμένη Σελήνη’; Συνήθως η έκφραση αυτή συνοδεύεται από την ανακοίνωση μιας έκλειψης Σελήνης. Τι συμβαίνει όμως στην πραγματικότητα; Είναι όντως ματωμένη η Σελήνη; Όχι, η σελήνη δεν αλλάζει χρώμα. Είναι ένα οπτικό φαινόμενο που συνδέεται με την έκλειψη Σελήνης.
Η Σελήνη, ο φυσικός δορυφόρος της Γης, περιφέρεται γύρω από τη Γη, περίπου μια φορά τον μήνα. Και η Γη μαζί με τη Σελήνη περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο, σε ένα μέσο επίπεδο περιφοράς που ονομάζεται εκλειπτική. Όταν η Σελήνη διέρχεται ανάμεσα στη Γη και τον Ήλιο, έχουμε έκλειψη Ηλίου και όταν διασχίζει την σκιά της Γης έχουμε έκλειψη Σελήνης.
Και εδώ γεννάται το ερώτημα: αφού η Σελήνη κάνει μια περιφορά γύρω από τη Γη μια φορά το μήνα και επομένως περνά ανάμεσα στον Ήλιο και τη Γη, γιατί δεν έχουμε έκλειψη Ηλίου κάθε μήνα; Η απάντηση έχει να κάνει με την κίνηση της Σελήνης. Το επίπεδο περιφοράς της Σελήνης ως προς την εκλειπτική έχει κλίση 5,1 μοιρών. Ως αποτέλεσμα, όταν η Σελήνη βρίσκεται στο ενδιάμεσο των δύο σωμάτων, πότε ρίχνει τη σκιά της πάνω από τη Γη και πότε από κάτω, με τη σκιά να μην πέφτει στην επιφάνεια της Γης. Όταν βρίσκεται ‘πίσω’ από τη Γη, άλλοτε είναι πάνω από τη σκιά της Γης και άλλοτε από κάτω (Εικόνα 1). Μόνο όταν βρίσκεται στη σωστή σχετική θέση έχουμε εκλείψεις.
Εικόνα 1: Σχηματική αναπαράσταση έκλειψης Ηλίου/Σελήνης. Τα διαγράμματα δεν είναι σε κλίμακα.
Έτσι, για να έχουμε ολική έκλειψη Ηλίου ή Σελήνης πρέπει τα τρία αντικείμενα να είναι στην ίδια νοητή ευθεία (Εικόνα 1, μεσαία διαγράμματα). Αν η Σελήνη βρίσκεται λίγο πιο πάνω ή λίγο κάτω από το επίπεδο περιφοράς της Γης, τότε έχουμε μερική έκλειψη ή καθόλου έκλειψη.
Να δούμε τώρα πως εξηγείται επιστημονικά ο όρος ‘ματωμένο φεγγάρι’, ο οποίος είναι μια λαϊκή έκφραση που σηματοδοτεί το φαινόμενο της έκλειψης Σελήνης, όπου η Σελήνη διασχίζει τη σκιά της Γης. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι ο Ήλιος ρίχνει το φως του πάνω στη Γη και η Γη ρίχνει τη σκιά της στο διάστημα. Όταν η φάση της Σελήνης είναι Πανσέληνος και τα τρία σώματα, Ήλιος, Γη, Σελήνη βρίσκονται στην ίδια νοητή γραμμή, η Σελήνη βρίσκεται μέσα στη σκιά της Γης, καλύπτεται και σκοτεινιάζει για μερικά δευτερόλεπτα μέχρι μερικά λεπτά, αναλόγως την απόστασή της και τη θέση της από τη Γη. Αλλά συμβαίνει και κάτι άλλο, στο οποίο αποδίδεται η έκφραση ‘ματωμένο φεγγάρι’. Κατά την ολική έκλειψη Σελήνης, το μόνο φως που φτάνει στην επιφάνεια της Σελήνης προέρχεται από τις άκρες της γήινης ατμόσφαιρας. Να θυμίσουμε ότι η Γη έχει σφαιροειδές σχήμα, οπότε φανταστείτε μια σφαίρα με ατμόσφαιρα, το φως του Ήλιου τη φωτίζει από μπροστά και τα μόρια του αέρα της γήινης ατμόσφαιρας διασκορπίζουν παντού το μεγαλύτερο μέρος του μπλε φωτός. Το υπόλοιπο, το κόκκινο μέρος του ορατού φωτός συνεχίζει το ταξίδι του και ταξιδεύει από τα πλαϊνά της σφαίρας αυτής, μέσα στην ατμόσφαιρα, φτάνει στην πίσω μεριά και ανακλάται στην επιφάνεια της Σελήνης, που βρίσκεται από την άλλη μερία, μέσα στη σκιά της Γης. Το αποτέλεσμα είναι να φαίνεται η Σελήνη κόκκινη στον νυχτερινό ουρανό. Παρόμοιο φαινόμενο παρατηρούμε όταν έχουμε ανατολή ή δύση Σελήνης ή Ηλίου και ταυτόχρονα έχουμε μεγάλη ποσότητα σκόνης ή και ρύπανση στην ατμόσφαιρα.
Εικόνα 2: Σχηματική αναπαράσταση Έκλειψης Σελήνης και της πορείας των ηλιακών ακτίνων (προσαρμοσμένο στα Ελληνικά από το timeanddate.com)
Συνεπώς, το κόκκινο φως που βλέπουμε στη Σελήνη κατά τη διάρκεια της ολικής έκλειψης Σελήνης, είναι οπτικό φαινόμενο με πρωταγωνιστές τη Γη, τον Ήλιο και τη Σελήνη.
Πηγές:
https://en.wikipedia.org/wiki/Ecliptic
https://science.nasa.gov/resource/why-dont-we-have-a-solar-eclipse-every-month/
https://www.sciencedirect.com/topics/earth-and-planetary-sciences/lunar-orbit
