Εαρινή Ισημερία

Κατά την εαρινή ισημερία η διάρκεια της ημέρας είναι ίση με την διάρκεια της νύχτας. Τότε ξεκινά επίσημα η Άνοιξη και τελειώνει ο Χειμώνας.

Κάθε χρόνο συμβαίνουν δύο ισημερίες: Η εαρινή ισημερία τον Μάρτιο και η φθινοπωρινή ισημερία τον Σεπτέμβρη. Όπως επίσης συμβαίνουν και δύο ηλιοστάσια: Το χειμερινό ηλιοστάσιο τον Δεκέμβρη, όπου βιώνουμε την μεγαλύτερη νύχτα του έτους –  και το θερινό ηλιοστάσιο τον Ιούνιο, όπου βιώνουμε την μεγαλύτερη ημέρα του έτους.

Τα ηλιοστάσια και οι ισημερίες συμβαίνουν γιατί όλες οι ημέρες του έτους δεν έχουν ίση διάρκεια μεταξύ τους. Το καλοκαίρι παρατηρούμε ότι οι ημέρες είναι μεγαλύτερες και οι νύχτες μικρότερες. Το αντίθετο συμβαίνει το χειμώνα, όπου οι ημέρες είναι μικρότερες και οι νύχτες μεγαλύτερες. Αυτό συμβαίνει γιατί, καθώς η Γη μας περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο, ο άξονας περιστροφής της παρουσιάζει κλίση προς το επίπεδο περιφοράς. Το επίπεδο αυτό το ονομάζουμε εκλειπτική.

Φέτος και για το βόρειο ημισφαίριο της Γης η εαρινή ισημερία θα συμβεί την Τετάρτη 20 Μαρτίου 2024.

Όμως, δύο φορές το χρόνο, η Γη βρίσκεται σε τέτοια θέση που οι ακτίνες του ήλιου πέφτουν κάθετα στον άξονα περιστροφής (ή εντελώς κατακόρυφα στον ισημερινό) (Σχήμα 2). Τότε η διάρκεια της ημέρας γίνεται ίση με τη διάρκεια της νύχτας.

Σχήμα (2): Οι ισημερίες και τα ηλιοστάσια του 2024 και ο ορισμός των εποχών του έτους.

Αυτό συμβαίνει στις ισημερίες. Έτσι στην εαρινή ισημερία οι ακτίνες του Ήλιου πέφτουν κατακόρυφα στον ισημερινό της Γης και η ημέρα διαρκεί όσο και η νύχτα. Το φαινόμενο της ισημερίας παρουσιάζεται σε όλους τους πλανήτες κάθε ηλιακού συστήματος, των οποίων ο άξονας περιστροφής βρίσκεται σε κλίση ως προς το επίπεδο περιφοράς γύρω από το αστέρι τους.

Οι ισημερίες και τα ηλιοστάσια αποτελούν 4 συγκεκριμένες ημέρες μέσα στο έτος και σηματοδοτούν τη διάρκεια των εποχών.

Σχήμα (2): Όταν οι ακτίνες του Ήλιου πέφτουν κατακόρυφα στον ισημερινό της Γης, η διάρκεια της ημέρας γίνεται ίση με τη διάρκεια της νύχτας (ισημερία).

Στη Φωτογραφία (1) εικονίζεται η εμπρόσθια όψη του αντιγράφου του Μηχανισμού των Αντικυθήρων που βρίσκεται στο Μουσείο Γεωαστροφυσικής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στον λόφο της Πνύκας και το οποίο είναι επισκέψιμο στην διάρκεια των βραδιών κοινού στο Κέντρο Επισκεπτών Θησείου.

Φωτογραφία (1): Η εμπρόσθια όψη του Μηχανισμού των Αντικυθήρων φέρει και την φράση ΙΣΗΜΕΡΙΑΕΑΡΙΝΗ. Φωτογραφία: Γιάννης Σκουλάς, ΕΟΤ.

Οι επιγραφές που φέρει ο Μηχανισμός στην εμπρόσθια πλευρά του ονομάζονται παραπήγματα και περιγράφουν ειδικά αστρονομικά φαινόμενα που μπορεί κάποιος να παρατηρήσει κατά την διάρκεια του έτους. Στην πάνω δεξιά μεριά της εικόνας διακρίνουμε: ΙΣΗΜΕΡΙΑΕΑΡΙΝΗ, το οποίο μας δείχνει ότι ο περίφημος Μηχανισμός των Αντικυθήρων έδινε πληροφορίες και για τις ισημερίες του έτους. Το μέγιστο αυτό όργανο της αρχαίας Ελληνικής τεχνολογίας χρονολογείται στον 2^ο αι. π.Χ, φέρει ημερολόγια, μας έδινε πληροφορίες για αστρονομικά φαινόμενα που συνέβαιναν στην διάρκεια του έτους και υπολόγιζε την θέση του Ηλίου και της Σελήνης, την φάση της Σελήνης, ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις καθώς και τους αρχαίους στεφανίτες αγώνες.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Μέτωνας, έλληνας αστρονόμος που έζησε τον 5^ο αι. π.Χ., παρατηρώντας την κίνηση του ήλιου κατά την διάρκεια του έτους, από τον λόφο της Πνύκας, στην Αθήνα, υπολόγισε με μεγάλη ακρίβεια τη διάρκεια των εποχών. Το όργανο που χρησιμοποίησε ονομάζονταν ηλιοτρόπιο, το οποίο δυστυχώς δεν έχει διασωθεί. Στον λόφο της Πνύκας υπάρχει ακόμη η βάση του αρχαίου παρατηρητηρίου που χρησιμοποιούσε ο Μέτωνας, όπως φαίνεται στη Φωτογραφία (2).

Ο Ερατοσθένης, σπουδαίος μαθηματικός και γεωγράφος του 3^ου αι. π.Χ., είχε την ιδέα, χρησιμοποιώντας την θέση του Ηλίου στο θερινό ηλιοστάσιο, να πραγματοποιήσει ένα πείραμα σε δυο διαφορετικές πόλεις της Αιγύπτου (Αλεξάνδρεια και Συήνη) και να υπολογίσει την περίμετρο της Γης.

Φωτογραφία (2): Το σημείο που ήταν τοποθετημένο του ηλιοτρόπιο του Μέτωνα στον λόφο της Πνύκας. Φωτογραφία: Μάνος Μανιός.

Κλείνοντας, σας παραπέμπω σε ένα ηχητικό άκουσμα υπό τον τίτλο «Εαρινή ισημερία» το οποίο αποτελεί δημιουργία φοιτητών του εργαστηρίου Μουσικής Ακουστικής και Τεχνολογίας του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ. Το συγκεκριμένο έργο το εμπνεύστηκαν οι φοιτητές σε έναν περίπατό τους  στο Αστεροσκοπείο κατά την εαρινή ισημερία του 2015: https://www.youtube.com/watch?v=h6w-66uAoIM

Φωτογραφίες (3), (4): Στους πεζόδρομους της Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Ερμού.
Φωτογραφίες: Μάνος Μανιός

Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα ή και να πραγματοποιήσετε μόνοι σας το ιστορικό «πείραμα του Ερατοσθένη» συνεχίσετε με το ακόλουθο άρθρο του περιοδικού:

Το πείραμα του Ερατοσθένη: Υπολογισμός της περιφέρειας της Γης