Παρατήρηση Λεοντιδών το 1866 στην Κέρκυρα

Στις 2 Νοεμβρίου 1866, γύρω στις 3 το πρωί, ο ιερέας lωάννης Σαββανής, από την Άνω Κορακιάνα της Κέρκυρας, έκλεισε τη Βίβλο και πριν πλαγιάσει φόρεσε το αμπέχονό του για τη συνηθισμένη διαδρομή του: από το σπίτι στην ιδιωτική εκκλησία, που λειτουργούσε κάθε μέρα, και πίσω. Με τη Βίβλο πάντα μαζί του…

Η προηγούμενη μέρα, κρύα, συννεφιασμένη, με ψιλοβρόχι, καθαρή χειμωνιάτικη μέρα, ήταν η πρώτη του μήνα, έμοιαζε όμως σαν ο καιρός να τανε τουλάχιστο δυο βδομάδες μπροστά. Το κρύο ή­ταν τσουχτερό, καθώς το πρωινά σύννεφα είχαν διαλυθεί και ο ουρανός, πεντακάθαρος πια, άφηνε τη Γη να ακτινοβολήσει, όποια λίγη θερμότητα της είχε απομείνει, πίσω στον ουρανό. Χάνοντας θερ­μότητα, ο τόπος ψύχονταν γρήγορα και το βήμα του παπά άρχισε να γίνεται ποίο γοργό, να γυρίσει πί­σω, να ρίξει μια τελευταία ματιά στο βιβλίο του και να ξεκουραστεί λίγο μέχρι τον πρωινό όρθρο. Η Σελήνη βρίσκονταν στο πρώτο τέταρτο και εί­χε δύσει από τις 11 η ώρα. Στο σκοτεινό ουρανό, χι­λιάδες αστέρια τρεμόσβηναν, με έντονους ιριδι­σμούς που έκαναν την καρδιά του παπά Γιάννη να σκιρτήσει. Γνώριζε τ’ αστέρια από καιρό, από τότε που άρχισε να κάνει αυτόν το βραδινό περίπατο στην εκκλησιά κάθε βράδυ. Είχε βρει και ένα βιβλια­ράκι κάποιου Γάλλου αστρονόμου, μεταφρασμένο, και το ’χε μάθει απ’ έξω. Ψηλά, στην κορυφή του ου­ρανού, εκεί που απλώνουμε τα χέρια σαν παρακαλάμε το Θεό για κάποια χάρη, είδε την Αίγα του Η­νίοχου. Πιο κάτω, λίγο δεξιά, προς τη Δύση, ο Ωρίωνας κυνηγούσε, όπως πάντα, τις κόρες του Άτλαντα, τις Πλειάδες. Ιδιαίτερα, λέγεται, του άρεσε η Μερόπη από τότε που την είχε δει να περνάνε, μαζί με τη μητέρα της, την Πλειόνη, από τη Βοιωτία. Το πιο λαμπρό αστέρι τ’ ουρανού όμως, ήταν, όπως πάντα αυτήν την εποχή ο Σείριος, το σκυλάκι του Ωρίωνα, πού αιώνες τώρα, πιστά τον ακολουθεί, κά­θε νύχτα στην επιβλητική πορεία του στον ουρανό.

Θαύμασε τ’ άστρα για μια ακόμα φορά ο ιερέας έσφιξε το ζωνάρι του, κι ετοιμάστηκε να γυρίσει πίσω. Κάπου τότε, καθώς το βλέμμα του ήταν στραμμένο προ την ανατολή, στον αστερισμό του Λέοντα και ιδιαίτερα στο λαμπρό Βασιλίσκο, είδε το πρώτο αστέρι να πέφτει, από τον ουρανό. Ήταν τό­σο λαμπρό, που στην αρχή νόμισε που είχε πέσει ο Βασιλίσκος! – “Θεέ και Κύριε! Ελέησόν με!”… Να ‘τανε άραγες σημάδια των καιρών; Δύο χρόνια πριν, είχε ολοκληρωθεί η μεταβίβα­ση του νησιού από την Αγγλία στην Ελλάδα με την υποχρέωση να τελεί υπό καθεστώς πλήρους ουδε­τερότητας. Μα είναι δυνατόν να μείνει ουδέτερο το νησί, την ώρα που έβραζε όλη η Ευρώπη; Ο πόλε­μος των επτά εβδομάδων μόλις είχε τελειώσει και οι Πρώσσοι, υπό τον Μπίσμαρκ, ήταν οι κυρίαρχοι της Ευρώπης. Οι Ιταλοί είχαν πάρει τη Βενετία από τους Αυστριακούς και οι Πρώσσοι είχαν προσαρτήσει το Ανόβερο. Τέτοιες ανακατατάξεις πρώτη φορά συνέβαιναν στην Ευρώπη. Μήπως ήταν σημάδια των καιρών και τ’ άστρα άρχισαν να πέφτουν; Θυ­μήθηκε ο παπά Γιάννης και το σύμβολο που είχε στείλει ο Θεός στο Μεγάλο Κωνσταντίνο, τότε στη μάχη με τον Μαξέντιο, το 312. Άρχισε να ψάλει από μέσα του το Απολυτίκιο του Κοσμά και του Δαμια­νού: “Άγιοι Ανάργυροι και θαυματουργοί, επισκέψασθε…”. Η γιορτή των Αγίων Αναργύρων είχε μα­ζέψει πολλούς πιστούς στη εκκλησιά χτες…

Τότε έπεσε και το δεύτερο αστέρι. Πάλι από το Λέ­οντα. Κι αμέσως μετά και το τρίτο και το τέταρτο. Όλα από ανατολάς προς δυσμάς. -“Ύψιστε Κύριε, αν πρό­κειται για θαύμα, ταπεινός ο δούλος σου”. Τ’ αστέρια άρχισαν να πέφτουν πιο συχνά, άρχισαν να πολεμούν το ένα το άλλο και να πέφτουν από τον ουρανό αφήνο­ντας πίσω τους μια ουρά σαν σκοινί. Μέτρησε δέκα, εί­κοσι, … Τελικά μέχρι το πρωί, πάνω από εκατό είχε μετρήσει. Σίγουρα επρόκειτο για κάποιο μήνυμα του Υψίστου και αυτός, ο ταπεινός ιερέας Ιωάννης Σαβ­βανής, είχε την τιμή να τον εμπιστευτεί ο Κύριος. Μό­νον, ανάμεσα σ’ όλους τους χωριανούς, ίσως ανάμε­σα σ’ όλους τους Ορθόδοξους της Κέρκυρας…

Μέχρι τις έξι το πρωί, σαν απολιθωμένος, έβλε­πε τ’ αστέρια να πολεμούν και να πέφτουν στη Γη ο παπά Γιάννης. Ο Λέοντας είχε σηκωθεί αρκετά ψη­λά, κόντευε να φτάσει στο ζενίθ και τ’ αστέρια έπε­φταν πλέον από ψηλά προς όλα τα σημεία του ορί­ζοντα. Θαυμάσιο θέαμα που μόνο ο Θεός ήξερε να προσφέρει. Έκανε το σταυρό του ο ιερέας, η ώρα του άρθρου είχε φτάσει… Τάχυνε το βήμα του προς την εκκλησιά. Έπρεπε να ’ναι πρώτος αυτός, να ξε­κινήσει η λειτουργιά, κι ύστερα να ’ρθουν οι πιστοί. Ο μπάρμπα Σπύρος κι η κυρά Αναστασιά ήτανε πά­ντα πρωινοί. Έκλεισε την πόρτα πίσω του, άναψε το μεγάλο καντήλι, φρόντισε το μαγκάλι: το κρύο ή­ταν ακόμα ποίο τσουχτερό. Πέρασε στο Ιερό, πήρε την πένα του κι έγραψε αυτό που είχε δει πριν ξεκι­νήσει τη λειτουργία. Μέγας είσαι Κύριε…

Κάπως έτσι πρέπει να είχε δει ο ιερέας Ιωάννης Σαββανής, από την Άνω Κορακιάνα της Κέρκυρας, την έντονη βροχή διαττόντων που είχε συμβεί τη νύχτα της 2ας Νοεμβρίου 1866 (με το παλαιό ημερολόγιο).

Εικόνα (1): Γκραβούρα του 19^ου αιώνα που απεικονίζει βροχή διαττόντων αστέρων.

Πάνε χρόνια από τότε, τον ιερέα τον διαδέχθη­καν νεώτεροι, μεταξύ αυτών ο εγγονός του, που είχε το ίδιο όνομα. Η εκκλησία εξακολουθεί να υπάρχει και η Άνω Κορακιάνα με τους 1.259 κατοίκους της (απογραφή του 1981), είναι ένα από τα πιο γραφι­κά χωριά, σκαρφαλωμένο στα βουνά της Κέρκυρας με 37 εκκλησιές, πολλές από τις οποίες έχουν σπουδαίες τοιχογραφίες. Έχει ιδιαίτερη παράδοση στη χορωδιακή μουσική που ξεκίνησε από το 1.623 με τη μαντολινάτα του Πάπα. Τα βιβλία του παπά Γιάννη διαβάστηκαν από πολλούς. Τα περισσότερα παρέμειναν στο χωριό, με­ρικά ξεπέρασαν τα όρια του νησιού και η Βίβλος…, η Βίβλος που κρατούσε στα χέρια του την κρύα αυ­τή βραδιά του 1866, βρέθηκε στην Αθήνα, στο παζά­ρι, κάτω από την Ακρόπολη, στο Μοναστηράκι.

Ο Σπύρος Καλούδης, από την Κάτω Κορακιά­να, κεφαλοχώρι πλούσιο με 3.214 κατοίκους (πάλι απογραφή του 1981), λάτρης της ιστορίας του νη­σιού και μανιώδης συλλέκτης παλαιών βιβλίων και εγγράφων, αγόρασε τη Βίβλο, μαζί με μερικά άλλα παλιά βιβλία, το 1984, στο Μοναστηράκι. Ανάμεσα στις σελίδες της, βρήκε τις σημειώσεις του ιερέα Ιω­άννη Σαββανή, τις διάβασε και κατάλαβε ότι ίσως είχαν ενδιαφέρον για τους αστρονόμους. Λίγο αργό­τερα τις δώρισε σε ένα από εμάς (Α.Μ.)

Το έγγραφο αυτό παρουσιάζεται στην Εικόνα (2). Είναι προφανές ότι ο ιερέας ήταν ανορθόγραφος. Για παράδειγμα τη λέξη “σκοινί” την γράφει “σκηνή”.

Eικόνα (2): Το χειρόγραφο σημείωμα του ιερέα Σαββανή από την Κέρκυρα- παρατήρηση Λεοντιδών 1866.

Η ακριβής αποτύπωση του κειμένου είναι η εξής:

Τη πρώτη νοεμβρίου, ξημερώνοντας τας δύο 1866, τρίτη ώρα μετά το μεσονύκτιον ευδεία και ανέφελος ο ουρανός άρχισαν οι αστέραις να πολεμούν να ρίπτονται ένας κατά του άλλου αφίνωντας φώς ωσάν σκηνή και ούτως από ανατολών έως δισμών αδιακόπως έως την έκτην ώρα της αυγής και έπαυσε τι τούτω ουδείς είδεν μόνος ο ποιητής ου η δόξα εις τους αιώνας αμήν

Ιωάννης Ιερεύς σαβανης

Το μεταφρασμένο και διορθωμένο κείμενο έχει ως εξής:

Το ξημέρωμα της βραδιάς από μια προς δύο Νοεμβρίου 1866, τρεις η ώρα μετά τα μεσάνυχτα κι ενώ ο ουρανός ήταν καθαρός και ανέφελος άρχισαν τα αστέρια να πολε­μούν, πέφτοντας το ένα κατά του άλλου, αφήνοντας φως σαν σκοινί και (με κατεύ­θυνση) από την Ανατολή προς τη Δύση, α­διάκοπα μέχρι τις έξι ώρα την αυγώ, οπότε και έπαυσε το φαινόμενο (την αιτία) του ο­ποίου κανείς δε γνωρίζει εκτός από τον Ποιητή του οποίου η δόξα εις τους αιώνες. Αμήν.

Ιωάννης Ιερεύς Σαββανής

Τέλος το κείμενο στην Αγγλική γλώσσα αποδί­δεται ως εξής σε ελεύθερη μετάφραση:

During the night of November 1/2, 1866, at 3 a.m., while the sky was clear and cloudless, the stars started fighting, falling against each other, leaving a trail behind them like a rope, in the direction from East to West, continuously until six o’clock at dawn, when the phenomenon ended. No one knows the cause of the phenomenon except the Creator, to whom we owe infinite glory. Amen.

Priest Ioannis Savanis

Το παραπάνω έγγραφο εκτός της ιστορικής αξίας του αποτελεί και καταγραφή μιας αστρονομικής παρατήρησης ιδιαίτερου επιστημονικού ενδιαφέροντος. Ο ιερέας Σαββανής υπήρξε μάρτυρας μιας βροχής διαττόντων αστέρων, που είναι γνωστή ως βροχή των Λεοντιδών. Το όνομα των διαττόντων οφείλεται στο όνομα του αστερισμού του Λέοντα από την περιοχή του οποίου φαίνεται να προέρχονται. Η βροχή των Λεοντιδών παρατηρείται από τη Γη κάθε χρόνο στα μέσα συνήθως Νοεμβρίου αφού την εποχή αυτή η Γη περνάει από περιοχή όπου βρίσκονται υπολείμματα του κομήτη Temple – Tuttle. Ο κομήτης αυτός ανιχνεύθηκε τον Δεκέμβριο 1865. Πολύ νωρίτερα, το 1366, είχε καταγραφεί σε ιστορι­κά αρχεία.

Καθώς η Γη περνά από την περιοχή των υπο­λειμμάτων των κομητών μικρά θραύσματα εισέρχο­νται με πολύ μεγάλη ταχύτητα στην ατμόσφαιρα και πυρακτώνονται αφήνοντας κατά τη διαδρομή τους ένα φωτεινό ίχνος το οποίο και παρατηρούμε. Ο κομήτης Temple – Tuttle έχει περίοδο περιφο­ράς γύρω από τον Ήλιο 33,25 χρόνια. Κάθε φορά συνεπώς που πλησιάζει τον Ήλιο, οπότε βρίσκεται και κοντά στη Γη μας, αφήνει πίσω του νέα μετεωρικά υπολείμματα. Είναι λοιπόν προφανές πως στις περιπτώσεις αυτές η πιθανότητα ισχυρής καταιγί­δας διαττόντων αστέρων είναι και μεγαλύτερη. Ισχυρές καταιγίδες Λεοντιδών σημειώθηκαν το 1833, 1866, 1966 και 1999 οπότε και σχετίσθηκαν με τη περιοδικότητα των 33 χρόνων του κομήτη. Σή­μερα αυτές οι καταιγίδες μπορούν να προβλεφθούν με ακρίβεια πέντε λεπτών!

Εικόνα (3): Διάττοντας από το μέγιστο της βροχής Λεοντιδών στις 17 Νοέμβρη 2009. Πηγή: wikipedia

Η πρόβλεψη τέτοιων γεγονότων είναι σημαντι­κή όχι μόνο για λόγους καθαρά αστρονομικούς αλ­λά και πιο πρακτικούς. Πολλές φορές μικρά μετεω­ρικά θραύσματα, καθώς κινούνται με μεγάλες ταχύ­τητες, ιονίζουν την γύρω περιοχή τους και είναι δυ­νατόν να προξενήσουν βλάβες σε κάποιον από τους χιλιάδες τεχνητούς δορυφόρους που περιβάλλουν τη Γη. Για παράδειγμα, ο τηλεπικοινωνιακός δορυ­φόρος Olympus τέθηκε εκτός λειτουργίας κατά τη διάρκεια της βροχής Περσειδών το 1993. Η ακριβής συνεπώς γνώση των τροχιών οποιονδήποτε σωμα­τιδίων κοντά στη Γη, η κατανομή μάζας τους και η συ­χνότητα εμφάνισής τους είναι απαραίτητη για την πρόβλεψη και αποφυγή τέτοιου είδους ατυχημάτων.

Για να γίνεται σωστή η καταγραφή τέτοιων α­ντικειμένων απαιτούνται ακριβείς υπολογισμοί της επίδρασης της βαρύτητας των πλανητών στα αντι­κείμενα αυτά. Όσο συχνότερες και μεγαλύτερου χρονικού εύρους είναι οι παρατηρήσεις τέτοιου εί­δους φαινομένων τόσο μεγαλύτερη και η ακρίβεια στο προσδιορισμό των παραπάνω παραμέτρων. Ε­πομένως η παρατήρηση που με τόση γλαφυρότητα μας περιέγραψε ο Ιερέας Ιωάννης Σαββανής από την Κέρκυρα το 1866 είναι ιδιαίτερα σημαντική και χρήσιμη από επιστημονικής άποψης.

Εικόνα (4): Το εξώφυλλο του τεύχους του Δεκεμβρίου 1999 του ιστορικού περιοδικού «Ουρανία» της Αστρονομικής Εταιρείας Κέρκυρας.