Οι καύσωνες του Ιουνίου: από ‘εξαίρεση’ σε ‘κανονικότητα’
Αμέσως μετά το θερινό ηλιοστάσιο στις 21 Ιουνίου που σηματοδοτεί και την επίσημη έναρξη του καλοκαιριού αστρονομικά, η χώρα πλήττεται από το πρώτο κύμα παρατεταμένου καύσωνα. Οι καύσωνες δεν είναι ασυνήθιστοι στη χώρα μας, όμως παραδοσιακά εμφανίζονται τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Οι καύσωνες του Ιουνίου είναι ιδιαίτερα ασυνήθιστοι – τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα – και μπορούμε να τους χαρακτηρίσουμε ως ‘πρώιμους’ καύσωνες.
Περίπου έναν αιώνα πριν, κατά το διάστημα 19-23 Ιουνίου του 1916, διάφορες περιοχές της χώρας και κυρίως η Στερεά Ελλάδα και η Πελοπόννησος, βρίσκονται αντιμέτωπες με ένα πρωτοφανές επεισόδιο καύσωνα, με τις θερμοκρασίες να φτάνουν μέχρι και τους 43 0C (Αθήνα, Λαμία, Λάρισα, Μεσολόγγι κ.α.) αλλά και 45 0C (Καλαμάτα)1. Το φαινόμενο είναι πρωτοφανές όχι μόνο για τη σφοδρότητά του, αλλά και για την εποχή που εμφανίζεται, κατά το μήνα Ιούνιο. Η θερμοκρασία των 43 0C που σημειώθηκε στις 21/6/1916 , αποτέλεσε το απόλυτο ρεκόρ μέγιστης θερμοκρασίας στον κλιματικό σταθμό του ΕΑΑ στο Θησείο για περίπου ένα αιώνα, όταν καταρρίφθηκε κατά τη διάρκεια του ισχυρού καύσωνα που έπληξε τα Βαλκάνια τον Ιούνιο του 2007. Ο σταθμός του Θησείου κατέγραψε 44.8 0C στις 26/6/2007, θερμοκρασία που αποτελεί πλέον το ρεκόρ όλων των εποχών στο συγκεκριμένο σταθμό (από τα τέλη του 19ου αιώνα που υπάρχουν καταγραφές).
Από το 2007 μέχρι και σήμερα, οι καύσωνες του Ιουνίου επαναλαμβάνονται συχνότερα, όπως το 2010 (ο πιο πρώιμος καύσωνας, 15-18/6), το 2016, το 2017 αλλά και ο φετινός, γεγονός που καταδεικνύει ότι οι ‘πρώιμοι’ καύσωνες τείνουν να γίνουν πλέον ‘κανονικότητα’. Μεταβολές στην εποχικότητα των καυσώνων και συγκεκριμένα πρόωρη έναρξη αλλά και καθυστερημένη λήξη της εποχής τους έχουν παρατηρηθεί σε διάφορες περιοχές του πλανήτη. Επιδημιολογικές έρευνες δείχνουν ότι οι πρόωροι καύσωνες συσχετίζονται με μεγαλύτερα ποσοστά θνησιμότητας/νοσηρότητας, κυρίως λόγω έλλειψης εγκλιματισμού του πληθυσμού. Επίσης, οι όψιμοι καύσωνες προς το τέλος του καλοκαιριού αυξάνουν τον κίνδυνο πρόκλησης δασικών πυρκαγιών, λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας που έχει προηγηθεί. Πρόσφατη μελέτη ερευνητών του ΕΑΑ έδειξε σταδιακή αύξηση της διάρκειας της εποχής των καυσώνων στην Αθήνα από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα, με ρυθμό 3-5 ημερών/δεκαετία, ανάλογα με τους διαφορετικούς δείκτες (ορισμούς καυσώνων) που χρησιμοποιήθηκαν2.
Σε πολλές χώρες, οι καύσωνες θεωρούνται ως τα πλέον καταστροφικά φυσικά φαινόμενα σε ότι αφορά στις επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, τα οικοσυστήματα και το περιβάλλον. Οι μελλοντικές εκτιμήσεις από τα κλιματικά μοντέλα δεν είναι ιδιαίτερα ευοίωνες, καθώς προβλέπουν περαιτέρω αύξηση στη συχνότητα, διάρκεια και ένταση των καυσώνων στο πλαίσιο της παγκόσμιας θέρμανσης, με την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου να συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πλέον ευαίσθητες περιοχές του πλανήτη στο μελλοντικό θερμικό κίνδυνο (Εικόνα 1). Ο περιορισμός της παγκόσμιας θέρμανσης σε 1.5 0C (αντί για 2 0C) σε σχέση με την προ-βιομηχανική εποχή, είναι ιδιαίτερα κρίσιμος. Για παράδειγμα, η αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2 0C ( αντί για 1.5 0C) υπολογίζεται ότι θα έχει σαν αποτέλεσμα την έκθεση 400 επιπλέον εκατομμυρίων ανθρώπων σε σοβαρό θερμικό κίνδυνο, ενώ 1.7 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα εκτίθενται κάθε 5 χρόνια σε ένα πολύ σοβαρό κύμα καύσωνα3. Οι προβλέψεις αυτές, μαζί με άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες όπως είναι για παράδειγμα η συνεχιζόμενη αστικοποίηση και αλλαγή χρήσης γης σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και η γήρανση του πληθυσμού του πλανήτη μπορούν συνεργικά να εκτοξεύσουν περαιτέρω την έκθεση του παγκόσμιου πληθυσμού σε σοβαρό θερμικό κίνδυνο τις επόμενες δεκαετίες.
Εικόνα 1. Συχνότητα εμφάνισης καυσώνων στο μέλλον σύμφωνα με δύο διαφορετικά σενάρια εκπομπών. Αυξημένη συχνότητα παρατηρείται στην περιοχή της Μεσογείου. (Πηγή: European Environment Agency, EEA, https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/figures/number-of-extreme-heat-waves-1).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Πηγή: Ιστορικό κλιματικό αρχείο ΕΑΑ
2. Founda D., Katavoutas G., Pierros F., Mihalopoulos N. 2021. Climatology of heat waves in Athens (1900 – 2019) from multiple definitions based on climatic and bioclimatic indices. Weather and Climate Extremes, under review.
3. Dosio, A., Mentaschi, L., Fischer, E.M., Wyser, K., 2018. Extreme heat waves under 1.5 ◦C and 2 ◦C global warming. Environ. Res. Lett. 13 054006. Doi:10.1088/1748-9326/aab827.
