Το ‘νέο’ κλίμα της Αθήνας – Περίοδος 1991-2020
Ένα σημαντικό στοιχείο που διαχωρίζει έννοιες όπως ο καιρός, το κλίμα ή η κλιματική αλλαγή είναι η χρονική κλίμακα στην οποία αναφέρονται. Ο καιρός ως γνωστό αναφέρεται στην κατάσταση των ατμοσφαιρικών συνθηκών (θερμοκρασία, άνεμος, υγρασία, νέφωση κ.α.) διάρκειας ολίγων ημερών. Η μελέτη της κλιματικής αλλαγής απαιτεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερες κλιματικές χρονοσειρές, που καλύπτουν πολλές δεκαετίες και επεκτείνονται σε χρονικές κλίμακες της τάξης του αιώνα.
Το κλίμα ενός τόπου αναφέρεται στο ‘συνήθη’ ή ‘αναμενόμενο’ καιρό σε κάθε εποχή, όπως αποτυπώνεται και στη γνωστή φράση ‘Climate is what you expect, weather is what you get’. Η χρονική περίοδος των 30 ετών έχει θεωρηθεί ως μια επαρκής και ασφαλής περίοδος για να περιγράψει το κλίμα σε μια περιοχή και χρησιμοποιείται ευρέως στην κλιματολογία για να χαρακτηρίσει μια κλιματική περίοδο αναφοράς. Οι μέσες τιμές 30ετίας των διάφορων μετεωρολογικών ή ατμοσφαιρικών μεταβλητών όπως είναι η θερμοκρασία, η βροχόπτωση, η νέφωση κ.ά. αποτελούν τις ‘κλιματικές’ ή ‘κανονικές’ τιμές (normal values) των μεταβλητών αυτών σε ένα τόπο.
Με το τέλος του 2020 που μαζί με το 2016 αποτελούν τα θερμότερα έτη τουλάχιστον από την προ-βιομηχανική περίοδο ολοκληρώθηκε και η δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, που ήταν η θερμότερη δεκαετία που έχει καταγραφεί παγκοσμίως από την προ-βιομηχανική περίοδο, δηλαδή από τα μέσα του 19ου αιώνα.
Στην Αθήνα, η δεκαετία 2011-2020 ήταν η επίσης η θερμότερη από τα μέσα του 19ου αιώνα, σύμφωνα με το ιστορικό κλιματικό αρχείο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Ταυτόχρονα, με το τέλος του 2020, συμπληρώθηκε και η νέα τριακονταετής κλιματική περίοδος 1991-2020, με τις μέσες τιμές της περιόδου αυτής να αποτελούν πλέον τις νέες κλιματικές τιμές, αποτυπώνοντας το ‘νέο’ κλίμα της Αθήνας, σύμφωνα με τα παραπάνω.
Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται οι μηνιαίες και ετήσιες κλιματικές τιμές της μέσης (24ώρου), μέγιστης και ελάχιστης (κυρίως νυχτερινής) θερμοκρασίας καθώς και της σχετικής υγρασίας στην Αθήνα για τις δύο διαδοχικές 30ετείς χρονικές περιόδους, 1961-1990 και 1991-2020. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 1, η μέση ετήσια θερμοκρασία της τελευταίας περιόδου (1991-2020) διαμορφώνεται σε 18.5 0C και είναι μεγαλύτερη κατά 1 0C περίπου σε σχέση με την περίοδο 1961-1990 (17.6 0C). Ανάλογες είναι και οι μεταβολές στην ετήσια μέγιστη και ελάχιστη θερμοκρασία. Παρόλα αυτά, οι μεταβολές αυτές δεν είναι ομοιόμορφες μέσα στο χρόνο, αλλά παρουσιάζουν έντονες διαφοροποιήσεις ανάλογα με την εποχή και το μήνα. Η Εικόνα 1 αναδεικνύει τις μεταβολές της θερμοκρασίας (μέσης, μέγιστης και ελάχιστης) ανάμεσα στις δύο διαδοχικές τριακονταετίες ανά μήνα. Είναι προφανές ότι οι μεταβολές είναι μεγαλύτερες κατά τη θερμή περίοδο του έτους και ιδιαίτερα από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο, με τον τελευταίο να παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αύξηση που αγγίζει τους 2 0C. Οι εαρινοί αλλά και οι πρώτοι φθινοπωρινοί μήνες εμφανίζονται επίσης σημαντικά θερμότεροι κατά την τελευταία 30ετία, ενώ κατά τους χειμερινούς μήνες οι διαφορές ανάμεσα στις δύο κλιματικές περιόδους είναι της τάξης του 0.5 0C.
Πίνακας 1: Μηνιαίες και ετήσιες κλιματικές τιμές της μέσης, μέγιστης και ελάχιστης θερμοκρασίας καθώς και της σχετικής
υγρασίας στην Αθήνα, για τις κλιματικές περιόδους 1991-2020 και 1961-1990. Πηγή: Ιστορικό κλιματικό αρχείο ΕΑΑ.
Εικόνα 1: Μεταβολή των μηνιαίων κλιματικών τιμών της μέσης, μέγιστης και ελάχιστης θερμοκρασίας στην Αθήνα κατά την τελευταία κλιματική περίοδο 1991-2020 σε σχέση με την περίοδο 1961-1990.
Αξιοσημείωτες είναι όμως και οι διαφοροποιήσεις ανάμεσα στη μέγιστη και ελάχιστη θερμοκρασία. Κατά το διάστημα Φεβρουάριος- Ιούλιος, η αύξηση της μέγιστης θερμοκρασίας κατά την πρόσφατη κλιματική περίοδο εμφανίζεται μεγαλύτερη σε σχέση με την αύξηση της ελάχιστης θερμοκρασίας. Αντίθετα, κατά την περίοδο Αύγουστος- Ιανουάριος, η αύξηση της ελάχιστης θερμοκρασίας υπερτερεί αυτής της μέγιστης. Κατά το μήνα Δεκέμβριο, μόνο η ελάχιστη θερμοκρασία έχει αυξηθεί, ενώ η μέγιστη παρουσιάζει μείωση. Εκτός από την επίδραση της παγκόσμιας θέρμανσης, οι θερμοκρασίες στην Αθήνα επηρεάζονται και από το φαινόμενο της Αστικής Θερμικής Νησίδας, η ένταση της οποίας μεταβάλλεται σημαντικά μέσα στο 24ωρο αλλά και ανάλογα με την εποχή του έτους.
Η σχετική υγρασία στην Αθήνα δεν έχει αλλάξει σημαντικά κατά την πιο πρόσφατη κλιματική περίοδο (Πίνακας 1). Η μέση ετήσια σχετική υγρασία εμφανίζεται κατά 1% μικρότερη περίπου, κυρίως λόγω μείωσης κατά τους θερινούς μήνες.
Σχετικά με τις μεταβολές στη βροχόπτωση, αυτή εμφανίζεται αυξημένη κατά την τελευταία κλιματική περίοδο 1991-2020 σε σχέση με την περίοδο 1961-1990 σχεδόν για όλους τους μήνες με εξαίρεση τον Οκτώβριο που εμφανίζεται πιο ξηρός (Εικόνα 2). Η έντονη ξηρασία της περιόδου 1989-1990 αλλά και κάποια ιδιαίτερα βροχερά έτη όπως το 2002, με σχεδόν τριπλάσιο ύψος βροχόπτωσης από την κανονική τιμή, έχουν συμβάλει σε αυτό. Ανεξάρτητα από τις όποιες μεταβολές στη μέση βροχόπτωση, ένα ιδιαίτερα σημαντικό χαρακτηριστικό της πρόσφατης κλιματικής περιόδου 1991-2020 είναι η αύξηση στη συχνότητα έντονων ή και ακραίων βροχοπτώσεων, με τα επεισόδια ημερήσιας βροχόπτωσης > 30 χιλιοστά να είναι διπλάσια σε σχέση με την περίοδο 1961-1990.
Εικόνα 2: Μηνιαίες κλιματικές τιμές βροχόπτωσης στην Αθήνα για τις περιόδους 1961-1990 και 1991-2020.
