Παρατηρήσεις νέφωσης στην Αθήνα από το ιστορικό κλιματικό αρχείο του ΕΑΑ (1882-2012)
Τα νέφη είναι ένας από τις πιο σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν το κλιματικό μας σύστημα, αφού ελέγχουν κατά μεγάλο ποσοστό την εισερχόμενη ηλιακή ακτινοβολία, αλλά και την ακτινοβολία που εκπέμπει η γη προς την ατμόσφαιρα. Όχι μόνο το ποσό της νέφωσης (που συνήθως αναφέρεται στο ποσοστό του ουράνιου θόλου που καλύπτεται οριζόντια από νέφη) αλλά και το είδος (ο τύπος) των νεφών είναι σημαντικά, αφού επιδρούν με διαφορετικό τρόπο στο ενεργειακό ισοζύγιο ανάμεσα στη γη και την ατμόσφαιρα. Ανάλογα με το σχήμα τους, τη σύνθεσή τους και το ύψος όπου εμφανίζονται, τα νέφη μπορούν να
Σχήμα 1. Μεταβολή του μέσου ετήσιου ποσοστού νεφοκάλυψης στην Αθήνα από το 1882, κατά τις πρωϊνές, μεσημεριανές και βραδινές ώρες (Πηγή: Founda et al., 2018*)
προκαλέσουν ψύξη ή θέρμανση στον πλανήτη, με το μηχανισμό ψύξης να υπερτερεί. Τα χαμηλά και ‘παχιά’ νέφη, όπως είναι για παράδειγμα οι ‘στρωματοσωρείτες’ (λατινική ονομασία: Stratocumulus – Sc) έχουν ψυκτική επίδραση, καθώς μειώνουν σημαντικά την εισερχόμενη ηλιακή ακτινοβολία. Αντίθετα, τα αραιά νέφη που εμφανίζονται σε μεγαλύτερα ύψη, όπως είναι για παράδειγμα οι ‘θύσσανοι’ (λατινική ονομασία: Cirrus – Ci), είναι διαπερατά στην ηλιακή ακτινοβολία, αλλά είναι ικανά να παγιδεύσουν την εξερχόμενη γήινη ακτινοβολία, λειτουργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο σαν τα αέρια του θερμοκηπίου και προκαλώντας θέρμανση. Λόγω του σύνθετου αυτού ρόλου τους, τα νέφη αποτελούν σταθερά μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο παράγοντα αβεβαιότητας των κλιματικών μοντέλων, ενώ η σύνδεσή τους με την κλιματική αλλαγή αποδεικνύεται ιδιαίτερα περίπλοκη.
Σχήμα 2. Συχνότητα επικράτησης των κυριότερων τύπων νεφών στην Αθήνα κατά τα τελευταία 60 χρόνια. (Πηγή: Founda et al., 2018) (**)
Από τη δεκαετία του 1970 και μετά, σημαντική πληροφορία για τα νέφη παρέχουν οι δορυφορικές παρατηρήσεις. Πριν από την εποχή αυτή, οι ανθρώπινες παρατηρήσεις – παρά την υποκειμενικότητά τους -αποτελούν τη μοναδική πηγή πληροφορίας για την εξέλιξη και τις μακροχρόνιες μεταβολές της νέφωσης και των τύπων των νεφών. Οι ιστορικές, πολυετείς χρονοσειρές νέφωσης ειδικότερα (που καλύπτουν για παράδειγμα εκατονταετή κλίμακα) σπανίζουν παγκοσμίως. Η Αθήνα είναι μια από τις πολύ λίγες περιοχές στον πλανήτη με ιστορικές, αδιάλειπτες παρατηρήσεις νέφωσης από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα, που πραγματοποιούνται από το ΕΑΑ στο Λόφο των Νυμφών, στο Θησείο. Οι παρατηρήσεις αυτές αποτελούν μέρος του ιστορικού κλιματικού αρχείου του ΕΑΑ και συνεχίζονται μέχρι σήμερα, περιλαμβάνοντας καταγραφή του ποσοστού νεφοκάλυψης, των διαφόρων τυπών νεφών που συνυπάρχουν στον ουράνιο θόλο, αλλά και του επικρατέστερου τύπου (αυτού δηλαδή που έχει τη μεγαλύτερη οριζόντια έκταση).
Νέα έρευνα του ΕΑΑ, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Theoretical and Applied Climatology, παρουσιάζει τις διαχρονικές μεταβολές της νέφωσης στην Αθήνα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, το ποσοστό της ολικής νεφοκάλυψης του ουρανού στην Αθήνα παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα, με γενική αυξητική τάση όμως, που είναι μεγαλύτερη τη θερμή εποχή του έτους και ιδιαίτερα τις βραδινές και μεσημεριανές ώρες (Σχ. 1). Ωστόσο, η αύξηση αυτή δεν είναι η ίδια σε όλα τα είδη νεφών. Οι μεταβολές στη συχνότητα εμφάνισης (ως επικρατέστερων) των χαμηλών, μεσαίων και υψηλών νεφών είναι διαφορετικές.
Σχήμα 3. Διαχρονική μεταβολή της συχνότητας επικράτησης των ‘χαμηλών στρωματόμορφων’ (low stratiform) νεφών και των νεφών ‘κατακόρυφης ανάπτυξης’ (convective) στην Αθήνα (Πηγή: Founda et al., 2018)
Ιδιαίτερα από τα μέσα του 20ου αιώνα, σημειώθηκε σημαντική αύξηση στη συχνότητα εμφάνισης των χαμηλών (<2000 μ) και υψηλών (> 6000 μ) νεφών, σε αντίθεση με τα μεσαία (2000-6000 μ) νέφη, που παρουσίασαν μείωση. Η αύξηση στη συχνότητα εμφάνισης των υψηλών νεφών παρατηρείται σε παγκόσμια κλίμακα και αποδίδεται -εκτός άλλων- και στην αύξηση της αεροπλοΐας. Τα νέφη που εμφανίζονται συχνότερα στον Αττικό ουρανό είναι οι σωρείτες (Cumulus – Cu) και οι θύσσανοι (Ci) το καλοκαίρι, και οι στρωματοσωρείτες (Sc) το χειμώνα (Σχ. 2). Η έρευνα ανέδειξε επίσης μείωση στη συχνότητα επικράτησης των ‘χαμηλών στρωματόμορφων’ νεφών και αύξηση στην επικράτηση των νεφών ‘κατακόρυφης ανάπτυξης’ (convective) (Σχ.3), κάτι που βρίσκεται σε συμφωνία με ερευνητικά αποτελέσματα σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Οι αλλαγές αυτές είναι πιθανό να συνδέονται με τα αποτελέσματα της αστικοποίησης, επηρεάζοντας τη συχνότητα αλλά και την ένταση των βροχοπτώσεων.
.
