Οι καύσωνες της Ευρώπης και τα ιστορικά ρεκόρ θερμοκρασίας στην Αθήνα
Είναι η δεύτερη συνεχόμενη χρονιά που η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με ασυνήθιστες ή και πρωτόγνωρες υψηλές θερμοκρασίες και επαναλαμβανόμενα κύματα καύσωνα. Το καλοκαίρι του 2018, η Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη πλήττεται από σοβαρό κύμα καύσωνα, με τη θερμοκρασία στην περιοχή Utsjoki, στο βορειότερο τμήμα της Φινλανδίας (Βόρεια του Αρκτικού κύκλου) να ξεπερνά για πρώτη φορά τους 33 oC. Καταστροφικές πυρκαγιές ακολούθησαν το κύμα του πρωτοφανούς καύσωνα στις Σκανδιναβικές χώρες. Οι καύσωνες αυτοί συνδέονται μεταξύ άλλων και με την εξασθένιση του πολικού αεροχείμαρρου (jet stream) που διευκόλυνε τη διείσδυση θερμών αερίων μαζών σε βορειότερα γεωγραφικά πλάτη.
Φέτος, καταρρίπτονται ιστορικά ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών σχεδόν σε όλες τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Το πρώτο κύμα καύσωνα σημειώνεται τον Ιούνιο, ο οποίος αποδείχθηκε ότι ήταν ο θερμότερος Ιούνιος τουλάχιστον των τελευταίων 140 χρόνων στην Ευρώπη αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα (Εικόνα 1) (https://www.ncei.noaa.gov/news/global-climate-201906). Στην Ευρώπη συγκεκριμένα, η μέση θερμοκρασία του Ιουνίου του 2019 ήταν περίπου 2.5 οC υψηλότερη από τη μέση κλιματική τιμή της περιόδου αναφοράς (1981-2010). Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι 9 από τους 10 θερμότερους Ιούνιους έχουν σημειωθεί μέσα στην τελευταία δεκαετία.
Ένα δεύτερο κύμα καύσωνα πλήττει την Κεντρική, Βόρεια και Δυτική Ευρώπη τον Ιούλιο, με κύριο χαρακτηριστικό την εμφάνιση πρωτόγνωρων υψηλών θερμοκρασιών στις περισσότερες χώρες, υψηλότερων και από αυτές του φονικού καύσωνα του 2003. Ιστορικά θερμοκρασιακά ρεκόρ καταρρίπτονται σε διάφορες περιοχές σε Γαλλία, Αγγλία, Γερμανία, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Βέλγιο και αλλού.
Όλα αυτά μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της ‘κλιματικής αλλαγής’ και της παγκόσμιας θέρμανσης που προβλέπουν όχι μόνο αύξηση στην ένταση και τη συχνότητα των καυσώνων, αλλά και στην εποχή εμφάνισής τους, με αποτέλεσμα την εμφάνιση όλο και πιο πρώιμων καυσώνων. Σύμφωνα δε με νέες επιστημονικές ανακοινώσεις, η κλιματική αλλαγή είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση έως και πέντε φορές της πιθανότητας εκδήλωσης των ακραίων αυτών φαινομένων στην Ευρώπη (https://www.nature.com/articles/d41586-019-02071-z).
Μπορεί οι χώρες της ΝΑ Ευρώπης όπως η Ελλάδα να αντιμετωπίζουν συχνότερα υψηλότερες θερμοκρασίες, όμως πολλά είναι τα ιστορικά θερμοκρασιακά ρεκόρ που έχουν καταρριφθεί και εδώ τα τελευταία χρόνια.
Το κλιματικό αρχείο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ), περιλαμβάνει μεταξύ άλλων αδιάκοπες, καθημερινές καταγραφές θερμοκρασίας για την πόλη της Αθήνας από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα, αποτελώντας τη μοναδική πηγή ιστορικής πληροφορίας για το κλίμα στη χώρα μας αλλά και σε μια ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Ευρώπης διάρκειας μεγαλύτερης του ενάμιση αιώνα.
Εικόνα 1. Μέση θερμοκρασία του Ιουνίου (αποκλίσεις από τη μέση κλιματική τιμή της περιόδου 1981-2010) στην Ευρώπη και σε παγκόσμια κλίμακα. Ο Ιούνιος 2019 εμφανίζεται με καφέ χρώμα.
Στην Εικόνα 2 παρουσιάζεται η μεταβολή της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας στην Αθήνα κατά την περίοδο 1858-2018. Είναι εμφανές ότι η Αθήνα έχει βιώσει σημαντικές μεταβολές στη θερμοκρασία και εναλλαγές ανάμεσα σε θερμές και ψυχρές περιόδους, αλλά η ανοδική τάση της ετήσιας θερμοκρασίας από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 μέχρι σήμερα είναι εντυπωσιακή. Ταυτόχρονα με την αυξητική τάση της θερμοκρασίας, έχει σημειωθεί και αύξηση στη συχνότητα εμφάνισης επεισοδίων καύσωνα κατά την ίδια χρονική περίοδο (Εικόνα 3).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης ο αριθμός των ιστορικών ρεκόρ που έχουν καταρριφθεί την τελευταία περίπου δεκαετία, με βάση πάντα τα ιστορικά στοιχεία του ΕΑΑ (1858-2018), όπως:
• 2007: Υψηλότερη θερμοκρασία που καταγράφηκε ποτέ στο ΕΑΑ, 44.8 0C (με δεύτερη 43 οC το 1916).
• 2007: Μεγαλύτερος αριθμός ημερών με μέγιστη θερμοκρασία > 400C (8 ημέρες).
• 2010: Το θερμότερο έτος που καταγράφηκε ποτέ (μέση ετήσια θερμοκρασία).
• 2010: Ο πιο πρώιμος καύσωνας, 15-17 Ιουνίου. Ακολουθούν το 2016 και 2017.
• 2012: Το θερμότερο καλοκαίρι (μέση, μέγιστη & ελάχιστη θερμοκρασία μεγαλύτερες κατά 4 0C της κανονικής τιμής).
• 2012: Ο μεγαλύτερος αριθμός θερμών ημερών (32 ημέρες με μέγιστη θερμοκρασία > 37 οC).
• 2018 : Το θερμότερο έτος ως προς την ελάχιστη (νυχτερινή) θερμοκρασία.
Επίσης, τα 5 από τα θερμότερα έτη του τελευταίου ενάμιση αιώνα καταγράφηκαν στην Αθήνα κατά την περίοδο 2010-2018.
Εικόνα 2. Μεταβολή της μέσης ετήσια θερμοκρασίας στην Αθήνα από τα μέσα του 19ου αιώνα, σύμφωνα με τις μετρήσεις του ιστορικού σταθμού του ΕΑΑ στο Θησείο. (Επεξεργασία: Δ. Φουντά)
Εικόνα 3. Αριθμός καυσώνων/έτος στην Αθήνα από τα μέσα του 19ου αιώνα, σύμφωνα με τις μετρήσεις του ιστορικού σταθμού του ΕΑΑ στο Θησείο. Ως καύσωνας ορίζεται μια ακολουθία τριών τουλάχιστον συνεχόμενων ημερών με μέγιστη θερμοκρασία > 37 οC). Πηγή: Founda & Giannakopoulos 2009 (updated) https://doi.org/10.1016/j.gloplacha.2009.03.013.
