Διακύμανση του NO2 στον ελλαδικό χώρο κατά την περίοδο των μέτρων για τον COVID-19
To διοξείδιο του αζώτου (ΝΟ2) είναι μια χημική ένωση που σχετίζεται με τη ρύπανση στα αστικά κέντρα. Ως ρύπος, προκαλείται κυρίως από τις μηχανές εσωτερικής καύσης που χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα. Η κύρια πηγή του, λοιπόν, είναι η κυκλοφορία οχημάτων. Οι κύριες επιπτώσεις του στην υγεία συνδέονται με τη δημιουργία αναπνευστικών προβλημάτων από χρόνια έκθεση και με την αύξηση των συμπτωμάτων του άσθματος από έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις.
Την περίοδο των μέτρων περιορισμού της εξάπλωσης του COVID-19, η κυκλοφορία των οχημάτων στη χώρα μειώθηκε αισθητά, σε επίπεδα που συναντώνται σε αργίες και περιόδους διακοπών. Κατά την περίοδο των μέτρων, σε αρκετές χώρες αναφέρθηκαν σημαντικές μειώσεις του NO2 σε αστικές περιοχές. Παρόλο που οι εκπομπές από τον τομέα των μεταφορών φαίνεται να μειώθηκαν σε αυτό το διάστημα, ωστόσο οι μετεωρολογικές συνθήκες παίζουν κομβικό ρόλο στις συγκεντρώσεις που τελικά καταγράφονται, καθώς αλλάζουν τον τρόπο που διαχέεται το αέριο στην ατμόσφαιρα. Στην Ελλάδα, τα πρώτα μέτρα κατά της διασποράς του COVID-19 ελήφθησαν στις 10 Μαρτίιου 2020, όταν έκλεισαν τα σχολεία, ενώ η αυστηροποίηση των μέτρων ολοκληρώθηκε στις 23 Μαρτίου με την απαγόρευση κυκλοφορίας (lockdown). Τα μέτρα άρχισαν να αναιρούνται μετά τις 3 Μαϊου.
Για τη διερεύνηση της επίδρασης της μείωσης της κυκλοφορίας στις συγκεντρώσεις του ΝΟ2, η ομάδα Ατμοσφαιρικής Φυσικής και Χημείας του ΕΑΑ (APCG) χρησιμοποιήσαμε δορυφορικά δεδομένα από το καταγραφικό όργανο TROPOMI. Στα πλαίσια της διαστημικής αποστολής SENTINEL 5p της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος, το όργανο TROPOMI βρίσκεται σε τροχιά από τα τέλη του 2018. Το όργανο αυτό παρέχει πληροφορίες για διάφορα αέρια στην ατμόσφαιρα (NO2,O3, SO2, HCHO, CH4, CO) σε πολύ υψηλή χωρική ανάλυση (7 km x 7 km).
Εδώ παρουσιάζουμε τους μηνιαίους μέσους όρους της συγκέντρωσης του ΝΟ2 στην τροποσφαιρική στήλη πάνω από τον ελλαδικό χώρο, κατά την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου 2019 και 2020 (Εικόνα 1). Ξεχωρίζει η μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας, όπου φαίνονται οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις ΝΟ2 το 2019 και η μείωσή τους αντίστοιχους μήνες του 2020. Η περιοχή της Θεσσαλονίκης και η βιομηχανική ζώνη μέχρι τη δυτική Μακεδονία φαίνεται να είναι το δεύτερο σημείο με σημαντικές συγκεντρώσεις στη χώρα, η οποία πρακτικά εξαφανίζεται τους μήνες του 2020. Ένα σχόλιο για την ευρύτερη περιοχή είναι ότι η μητροπολιτική περιοχή της Κωνσταντινούπολης έχει πολύ μεγαλύτερες συγκεντρώσεις, το οποίο μπορεί να δικαιολογηθεί από το μέγεθός της (περίπου 16 εκατομμύρια).
Εικόνα 1. Μέσες μηνιαίες συγκεντρώσεις τροποσφαιρικής στήλης ΝΟ2, για τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο 2019 και 2020, όπως καταγράφηκαν δορυφορικά από το όργανο TROPOMI.
Στην Eικόνα 2, παρουσιάζονται οι μέσες ποσοστιαίες διαφορές ανάμεσα στις δύο χρονιές για τους δύο μήνες. Μολονότι ο Μάρτιος είχε περίπου το ένα τρίτο των ημερών χωρίς περιοριστικά μέτρα και μόλις την τελευταία εβδομάδα με αυστηρή απαγόρευση κυκλοφορίας, φαίνεται να καταγράφει πολύ μεγαλύτερη πτώση από ότι ο Απρίλιος, που ήταν ολόκληρος σε απαγόρευση. Αυτό σχετίζεται και με τις μετεωρολογικές συνθήκες και με το γεγονός ότι ο Μάρτιος του 2019 είχε μεγαλύτερες απόλυτες τιμές. Στην περιοχή της Αττικής, η μείωση της συγκέντρωσης του ΝΟ2 τον Μάρτιο είναι 53%, ενώ τον Απρίλιο 18%. Στη Θεσσαλονίκη, οι αντίστοιχες μειώσεις είναι 28% και 8%. Στην υπόλοιπη χώρα καταγράφεται ακόμα και αύξηση σε διάφορα σημεία, αλλά οι συγκεντρώσεις είναι τόσο χαμηλές που δύσκολα θα μπορούσαν να συσχετισθούν με τοπικές ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Στην ευρύτερη περιοχή, η πτώση στην Κωνσταντινούπολη είναι πολύ πιο έντονη τον Απρίλιο, καθώς η τουρκική κυβέρνηση άρχισε να λαμβάνει μέτρα ενάντια στην διασπορά COVID-19 αρκετά αργότερα.
Εικόνα 2. Ποσοστιαίες μέσες μηνιαίες διαφορές των συγκεντρώσεων της τροποσφαιρικής στήλης ΝΟ2 ανάμεσα σε 2019 και 2020 για τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο, όπως καταγράφηκαν δορυφορικά από το όργανο TROPOMI.
