Η ESA παρουσιάζει το νέο κατάλογο μεταβλητών πηγών Hubble Catalog of Variables (HCV)
Η ESA (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος) ανακοίνωσε σήμερα (24/9/2019) την έκδοση του Hubble Catalog of Variables (HCV), του πρώτου ομοιογενούς καταλόγου μεταβλητών πηγών, ο οποίος βασίστηκε σε παρατηρήσεις από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Το HCV, που χρηματοδοτήθηκε από την ESA, αναπτύχθηκε επί τέσσερα χρόνια από ομάδα αστρονόμων στο Ινστιτούτο Αστρονομίας, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του ΕΑΑ με επικεφαλής την Δρ. Άλκηστη Μπονάνου, σε συνεργασία με το Space Telescope Science Institute (STScI).
Παρότι το Hubble δεν είναι τηλεσκόπιο που αποσκοπεί αποκλειστικά στην ανακάλυψη μεταβλητών πηγών, εντούτοις έχει παρατηρήσει κάποιες περιοχές του ουρανού πολλαπλές φορές, στο πλαίσιο διαφορετικών παρατηρησιακών προγραμμάτων. Το γεγονός αυτό είναι που παρέχει την ευκαιρία για την αναζήτηση μεταβλητότητας, η οποία στοχεύει στο να αποκαλύψει νέες, αμυδρές μεταβλητές πηγές που δύσκολα παρατηρούνται με επίγεια τηλεσκόπια. Τα αμυδρά μεγέθη και η εξαιρετική ανάλυση που επιτυγχάνει το Hubble, σε συνδυασμό με τη μεγάλη χρονική περίοδο της λειτουργίας του, είναι τα χαρακτηριστικά που καθιστούν έναν τέτοιο κατάλογο μεταβλητών πηγών μοναδικό. Ο κατάλογος πηγών Hubble (Hubble Source Catalog – HSC), που βασίστηκε σε εικόνες που παρατηρήθηκαν με τις κάμερες WFPC2, ACS και WFC3, παρέχει φωτομετρικές μετρήσεις όλων των πηγών που ανιχνεύονται στις εικόνες αυτές μέσω μιας ομοιογενούς ανάλυσης των αρχειακών εικόνων του Hubble, η οποία επέτρεψε για πρώτη φορά μια τέτοια αναζήτηση μεταβλητότητας.
Η ομάδα HCV με τους συνεργάτες από τα ινστιτούτα STScI και ESAC, τον Ιούνιο του 2016 στην Πεντέλη.
Ο HCV μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο πιο πλήρης κατάλογος μεταβλητών πηγών. Συνολικά περιλαμβάνει 84.428 υποψήφιες μεταβλητές πηγές (από 3,7 εκατομμύρια πηγές του HSC που ελέγχθηκαν για μεταβλητότητα) που φτάνουν το 27ο μέγεθος, από τις οποίες οι 11.115 εντοπίζονται ως μεταβλητές σε περισσότερα από ένα φίλτρα. Οι μετρήσεις στις καμπύλες φωτός του HCV κυμαίνονται από 5 έως 120, το χρονικό εύρος κάλυψης κυμαίνεται από ώρες έως πάνω από 15 χρόνια και περίπου το 8% των μεταβλητών παρουσιάζει μεταβλητότητα με πλάτος που υπερβαίνει το 1 μέγεθος. Ο εντοπισμός μεταβλητών πηγών ανάμεσα στο μεγάλο και ανομοιογενές σύνολο φωτομετρικών μετρήσεων παρουσίασε πολλές προκλήσεις. Η κα Μπονάνου και οι συνεργάτες της υιοθέτησαν κατώφλι που εξαρτάται από το μέγεθος και τη μέση απόλυτη απόκλιση, σε συνδυασμό με ειδικές τεχνικές προεπεξεργασίας και οπτικό έλεγχο ποιότητας, ώστε να εξακριβώσουν και να επικυρώσουν μεταβλητές πηγές που παρατηρήθηκαν από το Hubble πέντε ή περισσότερες φορές με τον ίδιο συνδυασμό κάμερας και φίλτρου. Ο οπτικός έλεγχος που διεξάχθηκε σε δείγμα των υποψήφιων μεταβλητών υποδηλώνει ότι τουλάχιστον το 80% όσων πέρασαν τον αυτοματοποιημένο έλεγχο ποιότητας είναι πραγματικές μεταβλητές και όχι ψευδείς ανιχνεύσεις που θα μπορούσαν να προκύψουν από κοσμικές ακτίνες ή σφάλματα βαθμονόμησης. Η δημοσίευση Bonanos et al. (2019) περιγράφει λεπτομερώς τη μεθοδολογία και τα αποτελέσματα.
Ο HCV αναμένεται να αποτελέσει βασικό πόρο για την αστρονομική κοινότητα, καθώς περιλαμβάνει μεταβλητά αστέρια στον Γαλαξία, σε γειτονικούς γαλαξίες, καθώς και πηγές παροδικής μεταβλητότητας και μεταβλητούς ενεργούς γαλαξιακούς πυρήνες. Πιθανές χρήσεις του καταλόγου περιλαμβάνουν: αναζητήσεις νέων μεταβλητών πηγών συγκεκριμένου τύπου για ανάλυση πληθυσμού, ανίχνευση μοναδικών πηγών άξιων περαιτέρω μελέτης, προσδιορισμό πηγών που παρατηρούνται σε άλλα μήκη κύματος, καθώς και φωτομετρικό χαρακτηρισμό υποψήφιων προ-γεννητόρων υπερκαινοφανών αστέρων και άλλων παροδικών πηγών σε γειτονικούς γαλαξίες.
Ο HCV είναι προσβάσιμος μέσω του ESA Hubble Science Archive (eHST) στο ESAC και του Mikulski Archive for Space Telescopes (MAST) στο STScI. Οι χρήστες καλούνται να εξερευνήσουν το εργαλείο απεικόνισης HCV Explorer για να περιηγηθούν στον HCV και να αναζητήσουν τα αντικείμενα ή πεδία του ενδιαφέροντός τους.
Πηγή: A.Z. Bonanos, M. Yang, K.V. Sokolovsky, P. Gavras, D. Hatzidimitriou, I. Bellas-Velidis, G. Kakaletris, D.J. Lennon, A. Nota, R.L. White, B.C. Whitmore, K.A. Anastasiou, M. Arevalo, C. Arviset, D. Baines, T. Budavari, V. Charmandaris, C. Chatzichristodoulou, E. Dimas, J. Durán, I. Georgantopoulos, A. Karampelas, N. Laskaris, S. Lianou, A. Livanis, S. Lubow, G. Manouras, M. I. Moretti, E. Paraskeva, E. Pouliasis, A. Rest, J. Salgado, P. Sonnentrucker, Z. T. Spetsieri, P. Taylor, and K. Tsinganos (2019). The Hubble Catalog of Variables (HCV). Astronomy & Astrophysics, doi: 10.1051/0004-6361/201936026.
