Τσικνοπέμπτη και ατμοσφαιρική ρύπανση

Την Τσικνοπέμπτη, παραδοσιακά, το ψήσιμο μονοπωλεί τη βραδινή κυρίως δραστηριότητα των κατοίκων μιας πόλης και γίνεται έντονα αντιληπτό από την κατά τα άλλα ευχάριστη για τους περισσότερους οσμή. Έχουμε ποτέ σκεφτεί πόσο αυτή η παράδοση επιβαρύνει τη συγκεκριμένη μέρα την ποιότητα της ατμόσφαιρας σε αερολύματα ή αιωρούμενα σωματίδια?

Τα αερολύματα είναι εναιωρήματα υγρής ή στερεής φάσης στον ατμοσφαιρικό αέρα, παράγονται από φυσικές (θάλασσα, έδαφος, βλάστηση) ή ανθρωπογενείς πηγές (καύσεις ορυκτών καυσίμων, πυρκαγιές) και παίζουν σημαντικό ρόλο τόσο στο κλίμα όσο και στην ανθρώπινη υγεία. Έχει αναφερθεί ότι περίπου 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν πρόωρα από τα αιωρούμενα σωματίδια, τα οποία μάλιστα αποτελούν σημαντικότερη αιτία θανάτου ακόμα και από το κάπνισμα. Τα οργανικά αερολύματα αποτελούν συχνά το μεγαλύτερο κομμάτι της μάζας των πολύ μικρών – υπέρλεπτων – αερολυμάτων (σωματίδια με διάμετρο <1 μm, ΡΜ₁). Σε ηπειρωτικές περιοχές, τα οργανικά συστατικά συνεισφέρουν μεταξύ 40-60% στη συνολική σωματιδιακή μάζα (σωματίδια με διάμετρο <2,5 μm, ΡΜ_2.5), ενώ σε δασικές τροπικές περιοχές η συνεισφορά αυτή μπορεί να αγγίξει το 90%. Τα τελευταία χρόνια, χάρη στην ανάπτυξη τεχνολογιών όπως η φασματομετρία μάζας αερολυμάτων (aerosol mass spectrometry), καθίσταται δυνατή η ταυτοποίηση και ποσοτικοποίηση της συνεισφοράς συγκεκριμένων πηγών των οργανικών αερολυμάτων, όπως η κυκλοφορία των αυτοκινήτων, η βλάστηση (οργανικά αερολύματα βιογενούς προέλευσης) και η ατμοσφαιρική γήρανση πρωτογενών εκπομπών (δευτερογενή οργανικά αερολύματα) σε πραγματικό χρόνο, με μεγάλη χρονική διακριτική ικανότητα (μέτρηση κάθε 30 λεπτά). Η ταυτοποίηση αυτή είναι δυνατή μέσω της μελέτης εξειδικευμένων φασμάτων μάζας, στατιστικής επεξεργασίας και σύγκρισης με φάσματα αναφοράς.

Σε ένα αστικό περιβάλλον όπως η Αθήνα, κύρια πηγή ρύπανσης αναμένεται να αποτελεί η κίνηση των οχημάτων και η βιομηχανία. Σύμφωνα όμως με πρόσφατη μελέτη του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΙΕΠΒΑ) του ΕΑΑ (Stavroulas et al., 2019), που παρακολουθεί διαχρονικά την ποιότητα της ατμόσφαιρας των Αθηνών και ακόμη πιο συστηματικά και εντατικά την τελευταία 5-ετία, προκύπτει ότι το μαγείρεμα και ειδικότερα το ψήσιμο κρέατος συνεισφέρει σε ετήσια βάση περίπου 10%-15% της συνολικής μάζας του οργανικού αερολύματος. Ας σημειωθεί ότι, την ίδια στιγμή, η κίνηση των αυτοκινήτων συνεισφέρει κατά περίπου το ίδιο ποσοστό (!), δηλαδή 15%, στη μάζα των οργανικών υπέρλεπτων αερολυμάτων.  Παρόμοια αποτελέσματα έχουν παρατηρηθεί και σε άλλες μεγάλες Ευρωπαϊκές πόλεις, όπως το Παρίσι, όπου η συνεισφορά του παράγοντα «μαγείρεμα» στη συνολική οργανική μάζα είναι 17% (συγκεκριμένα τις ώρες του μεσημεριανού αγγίζει το 35%), και αντιστοίχως 17% στην Βαρκελώνη, 27% στο Λονδίνο, 19% στο Μάντσεστερ, η δε συνεισφορά ειδικά του ψησίματος κρέατος στα κάρβουνα (charbroiling) κυμαίνεται ανάμεσα στο 10% και 15%, σύμφωνα με μετρήσεις στη Ζυρίχη.

Εικόνα 1: Σχετική συνεισφορά στα αιωρούμενα σωματίδια από το ψήσιμο κρέατος την Τσικνοπέμπτη, για τις 4 υπό μελέτη χρονιές.

Για να καταδειχθεί η σημασία του ψησίματος του κρέατος στα επίπεδα των αιωρουμένων σωματιδίων, μελετήσαμε ενδελεχώς τη σύσταση της ατμόσφαιρας την Τσικνοπέμπτη κατά την διάρκεια 4 ετών (2014, 2017, 2018 και 2019). Με την εφαρμογή των συγκεκριμένων μεθοδολογιών που περιγράφηκαν παραπάνω και θεωρώντας ως περιόδους αναφοράς τρεις (3) ημέρες πριν και τρεις ημέρες μετά την Τσικνοπέμπτη, δύο σημαντικά συμπεράσματα εξήχθησαν (Εικόνα 1). Πρώτον: η μάζα των οργανικών υπέρλεπτων σωματιδίων τις ημέρες της Τσικνοπέμπτης εμφανίζει υπερδιπλάσιες ή ακόμη και υπερτριπλάσιες συγκεντρώσεις σε σχέση με τις περιόδους πριν και μετά. Τα οργανικά συστατικά ξεπερνούν τα 25 μg m^-3 τις τρεις από τις τέσσερις υπό μελέτη χρονιές, τιμή που αποτελεί το θεσμοθετημένο όριο της συνολικής ημερήσιας μάζας των ΡΜ_2.5 από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Επιπλέον,  η συνεισφορά του ψησίματος στη μάζα του οργανικού αερολύματος φαίνεται να ξεπερνά το 45%, ποσοστό που είναι σχεδόν τριπλάσιο από το συνολικό ποσοστό συνεισφοράς του μαγειρέματος σε ετήσια βάση τις περιόδους αναφοράς (Εικόνα 1, δεξιά). Είναι, επομένως, εμφανές το πόσο σημαντική είναι η συνεισφορά της συγκεκριμένης πηγής, και μια τόσο χαρακτηριστική περίπτωση όπως η Τσικνοπέμπτη αποτελεί τυπικό παράδειγμα μελέτης της αντίστοιχης επιβάρυνσης στην ποιότητα της ατμόσφαιρας της Αθήνας, αλλά και όλων των μεγάλων αστικών κέντρων της Ελλάδας. Πάντως, σκοπός της εργασίας δεν είναι η «ποινικοποίηση» του ψησίματος, ούτε μιας πατροπαράδοτης συνήθειας που απαντάται την Τσικνοπέμπτη, αλλά να καταδειχθεί πως η εξέλιξη της τεχνολογίας και τα νέα εργαλεία και μεθοδολογίες που εφαρμόζονται στο ΙΕΠΒΑ/ΕΑΑ επιτρέπουν μετρήσεις μεγάλης ακριβείας που μπορούν να αναδείξουν σημαντικές επιστημονικές «εκπλήξεις», αλλά και να συνεισφέρουν ουσιαστικά  στη μελέτη της ταχείας αλλαγής της σύστασης της ατμόσφαιρας που συντελείται τα τελευταία έτη λόγω της οικονομικής κρίσης, της αποβιομηχανοποίησης του λεκανοπεδίου, της άρσης απαγόρευσης της πετρελαιοκίνησης και άλλων μέτρων αντιρύπανσης.

Πηγή: I. Stavroulas, Bougiatioti, A., G. Grivas, D. Paraskevopoulou, E. Liakakou, E. Gergasopoulos and N. Mihalopoulos.: “Sources and Processes that control the submicron organic aerosol in an urban Mediterranean environment (Athens) using high temporal resolution chemical composition measurements”, Atmos. Chem. Phys., 19, 901-919, https://doi.org/10.5194/acp-19-901-2019, 2019.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό ‘Kόsμoς’ στις 10.05.2019